Imanuel Kant je unapredio ideje aristotelovsko-skolastičke filozofije, po kojima je najpre utvrđena distinkcija između značenja pojmova a priori i a posteriori. Ovu terminologiju je ustanovio Aristotel u korpusu svojih spisa pod nazivom Organon, cca 40 godina pre nove ere. Kant je zaslužan za popularizaciju ovih pojmova i njihovo češće uvođenje u naučne diskurse, zahvaljujući svom delu Kritika čistog uma (1781).
A PRIORI
Prema zvaničnoj definiciji Američkog udruženja psihologa (APA), pojam a priori označava zaključke koji su izvedeni iz određenih premisa ili principa, tačnije izvođenje iz prethodnih pretpostavki. U prevodu sa latinskog, a priori znači prvi – onaj koji dolazi pre. S tim u vezi, javlja se i škola mišljenja kontinentalnih racionalista, koji su bili okupljeni oko Renea Dekarta. Njegovi sledbenici su zagovarali ideju da se ljudi rađaju sa određenim urođenim znanjem, koje služi kao polazna osnova za univerzalno, odnosno neophodno znanje.
Ukoliko se ovaj pojam dovodi u korelaciju sa pitanjem znanja, time se označava vrsta znanja koja se izvodi bez (ličnog) iskustva ili (naučnog) posmatranja. Na nekin način, možemo reći da su to nužne i opšteprihvaćene pojave. Na osnovu toga, ističe se stav da su matematičke istine a priorne, jer se mogu dokazati i bez eksperimentalnih referenci ili posmatranja.
Jedna od najpoznatijih a priornih izjava je da su 2 + 2 = 4. Iako se ova računska operacija izvodi jednostavno i lako može biti dokazana, koristimo je a priorno, prihvatajući vrednosnu informaciju koju nosi. Sa druge strane, ukoliko se radi o a priornoj argumentaciji i/ili raspravi,tada se racionalizacija vrši na osnovu određenih opštih principa i posredstvom logičkog zaključivanja.
Ovom terminu se pripisuju i argumentacija ili rasuđivanje koji se kreću od opšteg ka posebnom, odnosno od uzroka do posledice. Zbog toga možemo reći da a priorno znanje proizlazi iz moći rasuđivanja koje se zasniva na određenim, očiglednim istinama. Izjava da svaki otac ima dete predstavlja a priori izjavu.
A POSTERIORI
Pomenuto APA udruženje daje definiciju i termina a posteriori, prema kojoj ovaj pojam označava zaključke koji se izvode iz opservacija ili drugih izvedenih pojava, odnosno rasuđivanje i zaključivanje na osnovu (utvrđenih) činjenica. Preveden sa latinskog, ovaj pojam nosi značenje od poslednjeg (nakon nečega). Drugim rečima, termin a posteriori označava znanja koja je izvedena iz iskustva ili opservacije. Ideju da je svako znanje a posteriori zastupali su empiristi okupljeni oko Džona Loka. Bili su oponenti Dekartovim shvatanjima, smatrajući da a priori (urođeno) znanje uopšte nije moguće i da se čovek rađa kao tabula rasa, a da znanje mora biti zasnovano na čulnom opažaju.
Princip a posteriori znanja je bio popularan u sedamnaestom veku, a svoju najveću primenu je našao u prirodnim naukama i prostom opažajnom iskustvu, za razliku od a priori znanja koje je bilo zastupljeno u logici i matematici. Za razliku od prethodnog primera a priori izjave da svaki otac ima deteizjava da (u konkretnom slučaju) otac ima troje decepredstavlja oblik a posteriori izjave, jer je nastala na osnovu određene opservacije.
Još jedan zanimljiv primer a posteriori znanja zasnovanog na iskustvu je i tvrdnja Sunce će zaći večerasisto kao i Sunce će ujutru izaćiObe tvrdnje su zasnovane na dosadašnjem opažajnom iskustvu, koje nam daje za pravo da tvrdimo sa velikom sigurnošću da će se to ponovo dogoditi (što nije slučaj i sa polarnim oblastima, u kojima se dešavaju pojavni fenomeni noći koje traju nekoliko meseci).
TEKST: DANIJEL SAVIĆ
Danijel Savić je apsolvent Fakulteta savremenih umetnosti. Voli umetnost, jer asocira na slobodu. Zanimaju ga priče i fotografija i nada se da će ih objaviti jednog dana. I priče i fotografije. U idealnom svetu piše, režira i igra u filmovima
