Autor najpoznatije Istorije umetnosti, Horst Valdemar Janson, rekao je da nema očiglednih činjenica u istoriji umetnosti – niti u istoriji bilo čega, uostalom; postoje samo razni stepeni prividne verovatnoće, (Janson, 1975 : 8). Taj privid i opsena čine tumačenje istorije umetnosti nezahvalnom disciplinom, naročito usled distinkcije između umetnosti praistorije – koju proučava arheologija – i istorije umetnosti, koju proučava istoimena grana nauke.
MESOPOTAMIJA
Ključni događaj koji je označio prelazak iz praistorijskog u istorijsko razdoblje predstavlja otkriće pisma, pre otprilike 5.000 godina. Smatra se da su na istom podneblju, u Mesopotamiji (područje današnjeg Iraka), osnovani prvi gradovi, te se ovo područje naziva još i kolevkom civilizacije. Upotreba pisma je omogućila beleženje događaja i stvaranje narativnog toka istorije, što predstavlja glavnu razliku u odnosu na praistorijsko doba. O njemu gotovo da ne postoje istorijski tragovi. Umetnička dela iz Mesopotamije nisu očuvana u dovoljno dobrom stanju za detaljne analize, ali se smatra da je slikarstvo korišćeno u svrhe dekoracije glinenih kuća u kojima je živelo bogatije stanovništvo. Umetnici sa ovog podneblja su slikali na keramičkim posudama, a pravili su i mozaike, od kojih su neki sačuvani i restaurirani.
ALTAMIRA I LASKO
U kom god pravcu da započnemo put u prošlost, pronaći ćemo dokaze o umetničkim aktivnostima naših predaka. Sa određenim stepenom prividne verovatnoće, najstarija poznata umetnička dela nas vode u doba paleolita (oko 40.000 − 10.000 p.n.e.). Iako na različitim meridijanima, od Indonezije i pećine Sulavesi, preko Azije i Afrike – alžirske pećine Tasili n’Adžer – do juga Evrope, arheolozi su pronašli pećinske crteže čiji su dominantni motivi bili inspirisani lovom na velike životinje, što se smatra svakodnevicom ljudi tog perioda. Slike životinja su bile naslikane, isklesane ili urezane na kamenim zidovima pećina, zbog čega je nastao termin zidno slikarstvo.
Na evropskom području su vladali klimatski uslovi slični današnjem Sibiru, što je uslovljavalo privremeno nastanjivanje paleolitskih ljudi u pećinama. Sever Španije i jugozapad Francuske su područja gde je otkriven najveći broj ovakvih boravišta, od kojih su najpoznatije Altamira (Altamira) i Lasko (Lascaux). Iako najstarija poznata dela vode poreklo iz paleolitskog perioda, vešti prikazi i razvijene tehnike senčenja, slikanja i kombinacije upotrebljivanih materijala ukazuju na to da su ljudi već vladali ovim tehnikama, te da ovi crteži nisu proizvod eksperimentalnog slikarstva.
EGIPAT
U egipatskoj civilizaciji, slikarstvo je poprimilo versku konotaciju. Zagrobni život je oduvek predstavljao polje inspiracije za umetnike. Verovanje da duša nastavlja život i nakon fizičke smrti dovela je do novih obreda prilikom sahrana. Grobnice bogatih Egipćana su bile oslikane motivima iz života pokojnika, najčešće akvarel tehnikom, ređe blatom ili krečnjakom. Sa druge strane, Egipćani su koristili papirus kako bi predstavili određene motive i tako ih sačuvali od zaborava. Jedan od najpoznatijih svitaka na papirusu je Knjiga mrtvih. Ona oslikava put duše nakon smrti i sud egipatskog boga podzemlja – Ozirisa. Pored toga, slike iz ovog perioda prikazivale su i svakodnevni život (lov, ribolov i zemljoradnju). Kao i scene iz mitologije i predanja, prizore iz života faraona, scene prinošenje žrtvi bogovima i slično.
GRČKA
Održavanje prvih Olimpijskih igara, 776. godine p.n.e., predstavlja početnu tačku u hronologiji grčke istorije. Tada svoj vrhunac doživljava i najstariji slikarski stil karakterističan za Grčku – geometrijski stil. Oslikana grnčarija predstavlja jedine sačuvane ostatke ovog stila. Prvobitno su geometrijske figure i oblici bile jedine šare na vazama, a kasnije ornamentika ustupa centralna mesta ljudskim i životinjskim figurama. Pretpostavlja se da su u tom periodu ove vaze počele da se koriste kao nadgrobni spomenici, jer su njihove dimenzije prelazile visinu od jednog metra.
Najčuveniji skup ovih vaza je pronađen na Dipilonskom groblju u Atini, zbog čega su nazvane Dipilonske vaze. Smatra se da nisu imale nikakav određeni odnos prema zagrobnom životu, već su imale čisto komemorativni karakter. Bilo je prisutno i zidno slikarstvo, kao i slike na pločama, ali je sačuvano svega nekoliko fragmenata u lošem stanju. Nakon persijskih ratova (oko 475 − 450. godine p.n.e.), zidno slikarstvo u Grčkoj je doživelo svoj vrhunac, nakon čega popularnost oslikavanja grnčarije počinje da opada.
LITERATURA:
Janson, H. V. (1975). Istorija umetnosti. 5. izdanje. Beograd: Izdavački zavod „Jugoslavija“.
TEKST: DANIJEL SAVIĆ
Danijel Savić je apsolvent Fakulteta savremenih umetnosti. Voli umetnost, jer asocira na slobodu. Zanimaju ga priče i fotografija i nada se da će ih objaviti jednog dana. I priče i fotografije. U idealnom svetu piše, režira i igra u filmovima.
