Prema starogrčkoj legendi koju je zapisao Apolodor, Ilirije, rodonačelnik ilirskog roda, sin je Feničanina Kadma i njegove žene Harmonije. Po nalogu svoga oca Agenora, kralja Feničana, Kadmo je morao poći u potragu za svojom sestrom Evropom koju je zgrabio Zevs. Nakon mnogih lutanja, ne usudivši se vratiti kući neobavljena posla, zaustavio se u Beociji u Grčkoj i osnovao grad Tebu. Oženivši se Harmonijom, kćerkom boga rata Aresa i boginje Afrodite, ode Kadmo među ilirske Enhelejce i postade njihov kralj. Tu mu se rodi sin Ilirije po kom su Iliri dobili ime.
KO SU BILI ILIRI?
Više od hiljadu godina pre dolaska Slovena, zemlje istočno od Jadrana bile su dom naroda. Ti narodi su poznati u antičkom svetu kao Iliri. Njihova teritorija je činila veći deo onoga što je nekada bila Jugoslavija, uz severnu i srednju Albaniju. Iliri su govorili jezikom čiji trag nije sačuvan. Njihov jezik pripadao je porodici indoevropskih jezika.
Uopšteno, Iliri su težili da budu prepoznati sa negativnog stanovišta. Očigledno po tome što nisu Kelti, Dačani ili Tračani, Grci ili Makedonci. Od Dvanaeste noći Vilijama Šekspira koja je smeštena u gradu u Iliriji, trebalo je da prođu dva veka kako bi se taj naziv pojavio na mapi Evrope.
ILIRIJE – ZAČETNIK NARODA ZMIJA
Mitološka legenda o Kadmu i njegovoj ženi Harmoniji tvrdi da su tebanski kralj i njegova žena sačuvali ilirski narod. Nakon velike borbe, Kadmo je postao kralj, a Harmonija mu je rodila sina Ilirija. Po Iliriju je zemlja dobila ime. Veruje se da su Kadmo i Harmonija živeli i posle svoje smrti u obliku zmija. Ilirije, njihov sin i istoimeni junak ilirske loze, smatra se da je rođen kao zmija. Zbog toga su Iliri smatrani narodom zmija.
VEROVANJE U NATPRIRODNA BIĆA I MOĆI
Iliri su bili pagani i verovali su u natprirodna bića i moći. Božanstvima su pripisivani kvaliteti koji se odražavaju na svakodnevni život – prirodne katastrofe, zdravlje i bolesti. Od imena životinja izvedeno je nekoliko ilirskih toponima i antroponima. Ovo je bio odraz verovanja u zaštitnike životinja i mitološke pretke. Jedan od najvažnijih životinjskih totema bila je zmija. Iliri su verovali u đavolje oko, uroke i magične, zaštitne i korisne osobine amajlija. Kao i mnoge druge kulture, Iliri su verovali da amajlije mogu da oteraju zle oči i da odvrate loše namere rivala.
NEGOVANJE KULTA MRTVIH
Kultom predaka povećavala se duhovna snaga i smanjivao se sam strah od smrti. Simboli bika, divljeg vepra, ribe i ptice pokazuju da su te životinje imale određenu ulogu u verovanjima o svetu mrtvih i podzemnim silama. Osnovna karakteristika na ilirskim teritorijama bilo je sahranjivanje ispod grobnih tumula. Tumule su bile izrađivane od zmija i kamena.
Pretpostavlja se da su u ovom periodu postojale ljudske žrtve. Ilirski kralj Klit je sa Aleksandrom Makedonskim žrtvovao tri dečaka, tri devojke i tri crna ovna. To se desilo pre važne bitke kod grada Peliona. Verovalo se da time sprečavaju da njihov narod bude izložen mukama i da padne u zamku neprijatelja.
SIMBOLI POVEZANI SA SUNCEM
Nekoliko simbola koji su pronađeni širom teritorija Ilirije bili su povezani sa suncem. To je značilo da je kult sunca bio zajednički za sva ilirska plemena. Solarni bog je prikazan kroz životinjske figure, poput ptica, konja i zmija. Geometrijski, božanstvo je bilo predstavljano spiralom, svastikom ili koncentričnim krugom. Svastika, kada se kreće u smeru kazaljke na satu, predstavlja Sunčev sistem. Bog sunca bio je poštovan u porodičnom životnom ciklusu, u kultu vode, planina, ognjišta i vatre. Sunčevo božanstvo je bilo odgovorno za život, zdravlje, plodnost ili zaštitu.
OBOŽAVANJE VIŠE BOGOVA
Kao i većina drevnih civilizacija, Iliri su bili politeisti. Obožavali su brojne bogove i božanstva koja su nosila moći prirode. U rimskom periodu u Dardaniji su postojali oltari posvećeni zmijskom paru, Drakonu i Drakeni. Oni su predstavljali ostatke kulta zmija. Boginja Nutrika bila je zaštitnica dece. Boginja Sentona je bila vezana za kult zemljoradnje, a Ika je bila boginja plodnosti. Bog Borija bio je bog vetra, Verbti je bio bog vatre, a bog Armatos bio je bog rata. Boginja Trita bila je zaštitnica zdravlja, a boginja ljubavi bila je Anzotika.
VIŠESTRUKA SIMBOLIKA ZMIJE
Kult zmije bio je rasprostranjen među Ilirima, posebno na jugu. Zmija je bila simbol plodnosti, moći, a verovalo se i da je zaštitnica ognjišta. Zmije su bile povezane sa kultom mrtvih, plodnošću zemlje i plodnošću žena. Kult zmije održali su Albanci do danas. U seoskim naseljima stariji su sačuvali sva verovanja, rituale i magijske prakse vezane za kult zmije.
Obožavana kao voda i božanstvo, veruje se da je zmija iscelitelj i totemski zaštitnik domaćinstva i porodice. U Albaniji mnogi ukrasni simboli, antroponimi i toponimi prikazuju zmiju. I u slovenskoj mitologiji ima mnogo tragova kulta zmije. Na primer, u Sutomoru, u Crnoj Gori, gušter se smatra zaštitnikom domaćinstva, pa ga je greh ubiti.
TEKST: NEVENA NIKOLIĆ
Nevena Nikolić je studentkinja Fakulteta za medije i komunikacije u Beogradu. Njena interesovanja su raspodeljena na više oblasti, a neke od njih su filozofija, književnost, kulturni razvitak u stranim državama, kao i teme vezane za mentalno zdravlje i brigu o sebi. Radoznala pesnikinja, na egzistencionalnom putu umetnosti, traga za istinom među razrešenim temama.
