Klanovska borba za prevlast, razaranje i pustoš građanskoga rata, kao i podozrenje prema sumnjivim namjerama jezuitskih misionara, predstavljali su realnost Japana s kraja šesnaestog stoljeća. Kada je konačno došlo do ujedinjenja ove zemlje pod jednim snažnim i stabilnim vojničkim režimom, uslijedila je politika strogog nacionalnog izolacionizma: zabrenjeni su bili ulazak i izlazak iz zemlje, kao i proučavanje zapadne nauke, filosofije ili umjetnosti. Jedini kontakt Japana i spoljašnjeg svijeta, odvijao se tiho, na jednom zabačenom ostrvu koje je jedino bilo otvoreno za holandske trgovce.
ZATVORENO OSTRVO OTVARA SE ZA NOVE POGLEDE NA SVET
Japan je u toku dva vijeka prestao da postoji za spoljašnji svijet. Paradoksalno – kako to obično biva, upravo je ovaj dvjestogodišnji period izolacije stvorio plodno tlo za kulturne tekovine Japana koje će, po njegovom otvaranju, najviše inspirisati i oduševiti svijet.
Epohu koja će uslijediti obilježiće nekoliko ključnih društveno-istorijskih promjena, prije svega prestanak ratnih dešavanja koji će čitavu jednu društvenu klasu učiniti, ako ne izlišnom, onda makar besposlenom, a zatim i premještanje prestonice iz Kjota u Edo (današnji Tokio), što ne samo na simboličnoj razini sugeriše jedan korak koji Japan preduzima od stroge aristokratske ceremonijalnosti, ka žovijalnoj i humorističkoj jednostavnosti.
Tada, u grafičkoj umjetnosti nastaju takozvane slike plutajućeg svijeta, a u poeziji se forma šaljivog stiha (hoku) osamostaljuje kao stil za sebe i postaje ono što nam je danas poznato pod imenom haiku. I slike plutajućeg svijeta i šaljivi stih za temu uzimaju gradsku svakodnevnicu, živote trgovaca, zanatlija, glumaca ili kurtizana; ove zamijenjuju uzvišene pripovjesti o slavnim ratnicima, carevima i dvorskim damama, što će reći opet kurtizanama (standard koji jedini izgleda ne podliježe promjenama).
UTICAJ JAPANSKE ZATVORENOSTI NA ŠIRENJE ZAPADNOG SVETA
Iako pojednostavljeni i na prvi pogled banalizovani, ovi oblici umjetnosti ne zapadaju u plitku vulgarnost; radovi značajnih majstora japanske grafike poput Hokusaija ili Hirošigea izazivaju, po konačnom otvaranju Japana u drugoj polovini devetnaestog stoljeća, u Evropi pravu umjetničku revoluciju. Uticaj japanske grafike na evropsku umjetnost ovog perioda toliko je veliki da je pitanje da li bi pokreti poput francuskog impresionizma uopšte bili mogući bez izvjesnog oslanjanja na japanske uzore ranog Edo perioda.
Među inspirisanima našli su se velikani poput Monea i Dega, a Pol Ranson ukazuje na spiritualnu dubinu ove jednostavne umjetnosti koja liniju i boju pretpostavlja strogom realizmu.
Još više nego u slučaju japanske grafike ovaj se duh jednostavnosti projavljuje kroz svedenu formu haiku poezije. Jednostavnu i laku formu humorističnog pjesništva, prvi je Macuo Bašo uzdigao do ranga umjetnosti. Spiritualna dubina jednostavnosti o kojoj je govorio Ranson još je primjenjivija na Bašoovo pjesništvo; njegovo široko samurajsko obrazovanje, poznavanje kineskih klasika, i čudan, za Edo period tipičan sinkretizam zen budističke meditativnosti i konfucijanske etike, presudan je bio za oblikovanje jedne od najpoznatijih pjesničkih formi danas.
Stari ribnjak.
Žaba skoči u vodu:
Čuje se pljusak.
古池 蛙飛び込む水の音
(prevod: Hiroši Jamasaki Vukelić)
TEKST: PETAR ROCA
Petar Roca, poreklom iz Herceg Novog, diplomirani je orijentolog, laički gastronom i student Religiologije na post-diplomskim studijama Univerziteta u Beogradu. Otac nepriznatih disciplina semiotehnike i zuglačenja, monoteista i po opredeljenju književnog senzibiliteta: čarobnjakov šegrt.
