Otkriću pisma i nastanku civilizacije dobrano prethodi pronalazak muzike. Nasuprot civilizaciji, kao opredmećenom razumu, pragmatičnoj i humanističkoj sili napretka i razvitka, muzika nastaje i boravi u područjima primordijalnim, instiktivnim, magijskim, a razvija se u kolektivnoj svijesti naroda kao kult i ritual. Ovakva njena priroda i navodi pojedine istraživače da joj pripisuju starost veću čak i od starosti jezika. Sve i da nisu u pravu, očigledno je da su protojezici svoj prvobitni semantički potencijal crpeli ne iz naprednih gramatičkih sistema, već iz primarno muzičkih elemenata: ritma, melodike i boje.
MUZIKA I RITUAL
Kako iz neposredne komunikacije sa starim kulturama spoznajemo mnogo više nego prateći njihove blijede otiske u vremenu, tako i s pojavom pisane riječi stičemo novo razumijevanje uloge muzike u starome svijetu. Prvi trajni pisani dokumenti drevnih civilizacija, poput mesopotamskog epa o Gilgamešu ili egipatske himne bogu sunca Atonu, muzičkog su i ritualnog karaktera. U vrijeme kada su vladari svoj politički legitimitet dugovali svom navodnom božanskom ili polubožanskom porijeklu, zadatak je muzike bio da tom legitimitetu pruži njegovu kulturnu, odnosno religijsku formu.
Iako su ovi dokumenti do nas stigli većinom u obliku književnih djela, njihov prvobitni oblik bio je muzički. Muzika je ta koja riječima daje novu dimenziju, dubinu, njen je podtekst ono što od informativnog i estetskog stvara magijski ritual, i, u svom konačnom obliku – primitivne forme religija.
Svijest o transformišućem kapacitetu muzike nije se izgubila ni u vrijeme razvijenijih, monoteističkih oblika vjerovanja. Nepovjerenje prema njoj ide toliko daleko da je izvođenje muzike van religijskog konteksta smatrano za grijeh, čak zabranjivano kao bavljenje demonskim. Primjeri za ovakav odnos prema muzici mogu se naći u srednjovjekovnoj Evropi, ali opstaju i do današnjih dana, naročito u nekim djelovima islamskog svijeta ili u konzervativnijim judejskim ili hrišćanskim zajednicama.
NA RASKRŠĆU SVETOG I SVJETOVNOG
Za veliki dio svijeta, međutim, ovako gruba muzička dihotomija nije se dugo održala. Najpre je, s pokretom Devotio Moderna, na Zapadu došlo do postepene liberalizacije liturgijske muzike upotreba narodnoga jezika − u crkvenom pojanju zamijenila je do tada obavezni, širokim masama često slabo razumljiv latinski jezik, a zatim je, nakon reformacije, došlo do stvaranja svojevrsnog sklada, i međusobnog prožimanja svete i svjetovne muzike. Prije svih, ovdje ciljamo na muziku Johana Sebastijana Baha.
Ovaj njemački kompozitor je, možda više nego ijedan drugi u povijesti, zadužio sekularnu muziku takvim invencijama kao što su prelazak sa modalnog na tonalni sistem, ili do savršenstva doveden kontrapunkt. Bahov uticaj na gotovo svu svjetovnu zapadnu muziku koja nastaje nakon njega, ipak ne oduzima ništa od njegove „crkvenosti”: njegova je muzika, uprkos slobodi u varijacijama i intelektualizmu – liturgijska muzika. Na kraju svih najboljih Bahovih fuga, arija i koncerata nalazi se natpis Soli Deo Gloria, svjedočanstvo o tome da je svaki njegov komad pisan jedino u slavu Boga.
SOLI DEO GLORIA
Bilo da je u pitanju pjevanje Davidovih Psalama, osvećivanje darova prilikom epikleze, ili vršenje Svete Tajne Krštenja, muzika predstavlja neodvojiv dio hrišćanskog liturgijskog života. Osnovna forma službe Božje zadržava svoju suštinu već punih 20 vjekova, ali to ne znači da je ona inertna, zaleđena u prošlosti čije tekovine u savremenom svijetu treba sa prezrenjem odbaciti. Crkva je i sama svjesna svoje dužnosti da bude u konstantnom procesu promjene: ne kompromitujući pritom svoje prvobitno poslanje, ona mora da bude savremena i svevremena.
Ono nepromjenjivo i suštinsko u crkvenoj muzici smatramo da će nam najbolje predstaviti sveti Avgustin, u svojim Ispovjestima: Koliko sam plakao slušajući tvoje himne i tvoje pjesme, snažno dirnut slatkim glasovima kojima je odjekivala tvoja crkva! Ti su glasovi ulazili u moje uši, u srce se moje razlijevala istina i odande mi se rasplamsavao osjećaj pobožnosti. Suze su mi tekle, a meni je bilo lijepo uz njih.
TEKST: PETAR ROCA
Petar Roca, poreklom iz Herceg Novog, diplomirani je orijentolog, laički gastronom i student Religiologije na post-diplomskim studijama Univerziteta u Beogradu. Otac nepriznatih disciplina semiotehnike i zuglačenja, monoteista i po opredeljenju književnog senzibiliteta: čarobnjakov šegrt.
