Šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, Jugoslavija je prolazila kroz brojne državne probleme. Nacionalizam i društveno-ekonomska pitanja, mučila su građane, koje je sa jedne strane kinjio zapadni, a sa druge sovjetski uticaj. Država je bila u ideološkom rasulu, sa studentskim protestima održavanim na svakom uglu.
CRNI VAL
Bunt je privukao grupu mladih režisera, izneverenih od strane državne cenzure i socijalističkog realizma, koji je dominirao jugoslovenskom kinematografijom. U političkoj borbi protiv zastarelog filmskog žanra, eksperimentisanjem sa francuskim nju vejvom i sovjetskom teorijom filmske montaže, nastao je novi žanr, estetski svojstven Jugoslaviji − Crni val.
ISTORIJA I KARAKTERISTIKE ŽANRA
Jugoslavija se trudila da zadrži političku neutralnost, kako prema Sovjetima, tako i prema zapadu. Ipak, bila je socijalistička država kojom je vladao kult ličnosti prema Titu i određen nivo cenzure nije zaobišao ni umetnike. Crni val je ove državne i društvene probleme istraživao na ciničan i mračan način. Žanr je prikazivao borbu individue protiv svevlasti u jednoj ekonomski nestabilnoj, autoritarnoj državi. Iako su režiseri nalazili inspiraciju u zapadnoj i istočnoj evropskoj kinematografiji, istovremeno su je kritikovali za preterani optimizam i nedostatak originalnosti i autentičnosti, što se može smatrati i velikom karakteristikom jugoslovenskog crnog vala.
JEDNOSTAVAN I ORIGINALAN ŽANR
Žanr je okićen eksperimentalizmom, originalnošću, inovacijom i slobodom umetničkog i političkog izražavanja. Ovi filmovi su snimani ograničenim budžetnim sredstvima, estetski su jednostavni i često sadrže jako malo muzike. Anti-realizam, anti-elitizam i direktno i grubo ophođenje prema društvenim problemima, stavljaju žanr u grupu potpuno nezavisnu od bilo kakvih komercijalnih interesa, kako Holivuda i zapada, tako i filmova socijalističkog realizma sa istoka.
REŽISERI
Novi val stoji na međi između dadaizma i socijalističkog realizma i služeći se inspiracijama izvučenih iz dokumentarnog filma, modernizma i avangarde ruši konvencionalne tehnike i standarde filmskog storitelinga. Neki od predstavnika žanra su: Dušan Makavejev, Goran Marković, Srđan Karanović, Aleksandar Petrović, Želimir Žilnik i Živojin Pavlović.
NAJZAPAMĆENIJI FILMOVI
Tri − film Aleksandra Petrovića sa Batom Živojinovićem u glavnoj ulozi, prati najkatastrofalnija dešavanja tokom Drugog svetskog rata. Petrović je za Tri dobio Oskara. Makavejev Čovek nije ptica obrađuje teme seksualnosti i konzervatizma, služeći se elementima realizma i fantastike. Pavlovićev Kad budem mrtav i beo prati egzistencijalnu krizu protagoniste i jedan je od najcenjenijih skrivenih bisera u filmofilskim krugovima. Ne možemo zaboraviti ni Skupljače perja, najpoznatiji i svetski najpriznatiji film ovog žanra. Buđenje pacova, Žilnikovi Rani radovi, Misterije organizma i Plastični Isus, samo su neki od filmova koji, uprkos nedovoljnom komercijalnom uspehu, ostaju voljeni od strane filmskih štrebera širom sveta. Iako se žanr pod pritiskom države ugasio sedamdesetih, u kasnijim domaćim ostvarenjima, jasno vidimo uticaje novog vala kako se prožimaju kroz mračni humor i tragikomične sudbine protagonista.
NAJPRIZNATIJI ŽANR
Crni talas je jedan od najpriznatijih i najuspešnijih žanrova sa prostora istočne Evrope. Režiseri nose nebrojeno nagrada, a nekolicina filmova je uvršćena u klasike svetske kinematografije. Gledajući filmove crnog vala, nemamo utisak da su anti-komunističke prirode, ali negde duboko, osećamo čežnju za revolucijom, za promenom.
NASLEĐE
Filmovi koji su prethodili crnom valu su svodili protagoniste na vojnički personel i militarističke patriote, ideološki dehumanizovane pobednike. Likovi crnog vala imaju ljudskost. U poslednjoj sceni Misterija organizma, Vladimir krvavih ruku peva molitvu dok luta urušenim sovjetskim pejzažom. Čak i nakon tragedije i gubitka, Vladimir shvata da nije samo deo aparata u mašini koja nemilosrdno srlja u budućnost. Heroji crnog vala ostaju heroji, čak i u svom porazu.
TEKST: MARINA MILENTIJEVIĆ
Marina Milentijević je student novinarstva na Filozofskom fakultetu u Nišu.
