Ratni vihor je obeležio najranije detinjstvo Momčila Kapora, koji je rođen 8. aprila 1937. godine, u Sarajevu. Nekoliko dana kasnije, nemačke vazduhoplovne snage su bombardovale baskijski grad Gerniku, u jeku Španskog građanskog rata. Tamo se, kao snaga Internacionalnih brigada u borbi protiv fašizma, borio i njegov stric Čedo, a Momo je svoju gerniku preživeo za vreme bombardovanja Sarajeva 1941. godine. Tog dana je izgubio baku i majku, pa je ostatak ratnih godina o njemu brinula Janja Baroš, sestra njegove bake. Otac mu je bio u zarobljeništvu tokom čitavog rata, a po završetku ratnih užasa uspeo je da devetogodišnjeg Moma dovede u Beograd.
SLIKAR
Momo je prve boje dobio od svoje učiteljice, kada je imao pet godina. Koristio ih je da razbije monotoniju ratnog sivila, što je bilo dovoljno da njegov budući put dobije obrise. Inspirisan renesansom i Leonardom da Vinčijem kao jednim od glavnih predstavnika ovog umetničkog pravca, Kapor preuzima određene motive u svojim slikarskim radovima.
U svojoj monografiji je opisao i sećanje na sliku sa zida u kući njegove bake u Sarajevu. Na njoj je bilo dvoje dece, na klizavoj brvini iznad nabujale reke. Hodajući, držali su se za ruke dok je iznad njih lebdeo anđeo zaštitnik. Ta slika je ponudila upečatljivi motiv za Moma, te ga je koristio u kasnijim radovima.
Iako je Akademiju likovnih umetnosti upisao tek iz trećeg pokušaja, Momo je diplomirao slikarstvo 1961. godine, u klasi čuvenog profesora i akademika Nedeljka Gvozdenovića, sa prosečnom ocenom 9,9. Svoje slike je izlagao ređe nego što bi se možda očekivalo, ali je domaća publika imala priliku da uživo poseti njegove izložbe u Beogradu, Novom Sadu, Zrenjaninu, kao i na Mećavniku. Organizovao je izložbe i u Zagrebu, Parizu, Briselu, Ženevi, Frankfurtu, ali i preko okena – u Karakasu, Bostonu i Njujorku, gde je i proveo određeni period svog života.
NOVINAR
Od šesnaeste godine se bavio pisanjem, najpre kao novinar. Njegovi počeci su bili u Književnim novinama, a kasnije je pisao za NIN, gde su njegove kolumne objavljivane do njegove smrti. Njegovi tekstovi su objavljivani i u Politici, Jatovoj reviji i Bazaru. Intervjuisao je brojne domaće i strane umetnike i nastojao da stvori prepoznatljiv i zanimljiv spisateljski stil.
PISAC
To mu je pomoglo i kada su njegove priče i tekstovi dobili korice. Popularnost kod šire publike stekao je tekstovima Beleške jedne Ane, koji su bili objavljivani u Bazaru. Upravo su ti tekstovi bili objavljeni i u formi knjige, 1972. godine. Nakon toga, usledile su i novi naslovi, ovog puta u izdanju zagrebačke izdavačke kuće Znanje: I druge priče (1973), Foliranti (1974), Beleške jedne Ane (1975), Provincijalac (1976), Ada (1977), Zoe (1978), Od sedam do tri (1980), Una (1981).
Osamdesete i devedesete godine su, takođe, bile plodonosne u njegovom radu. Objavio je romane Onda (1982), Sentimentalno vaspitanje (1983), Knjiga žalbi (1984), 011 (1988) i Istok- Zapad (1989). Knjiga Halo Beograd je objavljena 1991. godine, godinu dana kasnije Zelena čoja Montenegra, a 1995. godine i Lero kralj leptira.
Kapor je bio autor i brojnih dokumentarnih filmova i televizijskih emisija, kao i scenarista dugometražnih filmova. Neki od najpoznatijih su Valter brani Sarajevo, Banket, Kraj vikenda, Džoli džokej... Dva njegova romana su ekranizovana – pomenuta Knjiga žalbi i čuvena Una. Pored lokalnih jezika, njegova dela su prevođena i na mađarski, ruski, slovenački, bugarski, francuski, poljski, češki, nemački i švedski jezik.
NJEGOV BEOGRAD
Iako Sarajlija rođenjem, Kapor je bio Beograđanin duhom. Predstavljao je personifikaciju beogradskog šarma i još uvek važi za pisca koji je najlepše opisao naš glavni grad. Asocirajući jedno na drugo, Kapor i Beograd su ostvarili neraskidivu vezu, protkanu rečima i delima.
Beograd je njemu poslužio kao inspiracija za neke od najlepše ispričanih priča, dok je on Beogradu poslužio kao vizir kroz koji ga upoznaju nove generacije. Možda se i samom Kaporu činilo da epiteti koje je prišio uz anegdote nisu dovoljni, pa je rešio da svoje impresije dopuni i crtežima i ilustracijama, po čemu se izdvajao od ostalih pisaca. Postao je jedan od glavnih aktera beogradske pripovedačke škole, a jedna od njegovih poslednjih knjiga nosi naziv Magija Beograda, iz 2008. godine. U njoj su rečima naslikane beogradske ulice, kafane i pijace, koje Moma pamte kao svog.
NASLEĐE
Momo Kapor je bio čovek čiji su umetnički rad i doprinos nemerljivi. Poslednje obljavljena njegova knjiga je Kako postati pisac, iz 2010. godine. Tri meseca nakon njegove smrti, ćerke Ana i Jelena osnivaju Fond Momo Kapor, sa namerom da se sačuva Kaporova umetnička zaostavština.
U novembru 2010. godine, njegova supruga Ljiljana osniva Zadužbinu Momo Kapor, koja dodeljuje naizmeničnu godišnju nagradu za doprinose u književnosti i likovnoj umetnosti. Prva nagrada je dodeljena na dan Kaporovog rođenja – 8. aprila 2011. godine – Emiru Kusturici za roman Smrt je neprovjerena glasina.
U sklopu Zadužbine je ustanovljen i festival Momin krug, koji se održava početkom septembra, svake godine od 2011. Prvi festival je otvoren dokumentarnim filmom Njujork, grad po meri čoveka, a prateći program je bio u znaku najpoznatijih Kaporovih dela, koji su priredili njegovi prijatelji i porodica.
Na inicijativu Beograđana i tadašnjeg gradonačelnika Dragana Đilasa, a po idejnom rešenju Kaporove supruge Ljiljane, 18. aprila 2011. godine na Adi Ciganliji je postavljena i 4,5 metra visoka skulptura Dafne, koja predstavlja spomen-ploču poznatom umetniku, urađenu po uzoru na umetnikov crtež.
Na inicijativu lista Politika, čiji je Kapor bio dugogodišnji kolumnista, jedna vračarska ulica je ponela njegovo ime 2015. godine. Bivša Mačvanska, od Tamnavske do Ulice Bore Stankovića, u blizini Braničevske i Hadžimilentijeve ulice, predstavlja mesto gde je umetnik proveo deo svog života. Na uglu pomenute Tamnavske i Ulice Moma Kapora otvoren je i Skver Moma Kapora, u čast istaknutog umetnika.
Pošta je objavila i poštansku marku u njegovu čast, 2020. godine. Nedavno je obeležena 13. godišnjica smrti Moma Kapora, koji nas je napustio 3. marta 2010. godine. Sahranjen je u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu.
Foto: printscreen/Jutjub
TEKST: DANIJEL SAVIĆ
Danijel Savić je apsolvent Fakulteta savremenih umetnosti. Voli umetnost, jer asocira na slobodu. Zanimaju ga priče i fotografija i nada se da će ih objaviti jednog dana. I priče i fotografije. U idealnom svetu piše, režira i igra u filmovima
