Najveći kontinent, pun različitih kultura, čudnih običaja, egzotične hrane, velelepnih hramova i bordela predstavlja jedan od najzanimljivijih delova naše planete – Aziju. Ona je skup različitih kultura i civilizacija koje predstavljaju veoma bitne faktore u ljudskoj istoriji. U Aziji, zbog svoje ogromne kopnene mase i više različitih kultura, postoji nekoliko vremenskih linija koje se preklapaju. Takođe, iz istog razloga, različiti regioni imaju različite istorije, ali svi se ukrštaju – na bezbroj načina – u različitim tačkama istorije.
EVROAZIJA
Podela Azije je mnogo zavisila od istorije pune ratova, krvoprolića i kolonizacije zapadnih ili azijskih zemalja. Centralna i Severna Azija, obuhvata teritorije omeđene Kaspijskim jezerom na zapadu, Kinom na istoku i Avganistanom na jugu (koji se ponekad smatra delom centralnoazijskog regiona).
Severna Azija je poznatija kao Evroazija, što se u velikoj meri podudara sa Sibirom, koji je postao deo Rusije u 17.veku Ovo je još uvek nedovoljno istražena oblast u okviru proučavanja Azije jer je istorijski bila sastavni deo proučavanja Rusije, transkontinentalne zemlje čiji su lideri ipak nastojali da je oblikuju kao evropsku silu.
ZAPADNA AZIJA
Zapadnu Aziju čine zemlje poput Iraka (u drevnim vremenima, Mesopotamije), Irana (čija je teritorija ranije obuhvatala Persiju), Sirije i istočnog Mediterana (današnji Kipar, Liban, Izrael, Palestina, pojas Gaze i Zapadne obale), Jemena, Omana, Katara.
U Mesopotamiji (današnji Irak), već 8000 godina pre nove ere, osnovane su sedentarne poljoprivredne zajednice. Do 2500. p.n.e., monumentalna arhitektura svedoči o razvoju hijerarhije društvene i političke moći. Pisanje — novoizmišljeno — pruža neprocenjive informacije o gradovima-državama, vladarima i njihovoj vladavini. Sistem klinastog pisma koji su izmislili Sumerani je najraniji spis koji poznajemo. Nije slučajno što su klinasti natpisi utisnuti na pločice napravljene od gline – jedan od najranijih i najprisutnijih medija za kulturno prenošenje i umetničko izražavanje.
ISTOČNA AZIJA
Istočna Azija, obuhvata Mongoliju, kontinentalnu Kinu, Makao, Hong Kong, Tajvan, Japan i Severnu i Južnu Koreju.
U Kini, pisanje se prvo vidi kao natpisi na kostima proročišta, zaštitni znak dinastije Šang (1700- 1027 p.n.e.). Napravljene od lopatica volova ili donjih oklopa kornjača, kosti proročanstva — kako oni kažu — korišćene su za proricanje (proricanje budućnosti). Do tog trenutka, Kina je već razvila bogatu kulturu u rasponu od grnčarije i glinenih figurica do rezbarenih ritualnih posuda od žada i bronze – od kojih će poslednje imati trajan uticaj na kinesku umetnost i dizajn. Takođe, centralni motiv kineske umetnosti — upareni zmaj i tigar, koji simbolizuju vodu i vetar u kineskoj kosmologiji — prvi put se pojavljuje u ovom periodu. Najraniji poznati primer je mozaička predstava rečne školjke iz v. 5300 p.n.e., iskopano u kraljevskom grobu u Sišuipou
provincija Henan.
Drevni svet se često smatra kolevkom današnjih civilizacija. Dom je važnih prvih i promena koje su oblikovale kulturne prakse i umetničke izraze. U Aziji, kao i drugde, to je period vojnih osvajanja koji su doprineli formiranju prvih velikih imperija, koje su brzo postale kulturna središta — mesta prodornog intelektualnog, duhovnog i umetničkog života. Carstva formirana u ovom periodu prostiru se preko i izvan gore navedenih geografskih podela.
BLISKI I DALEKI ISTOK
Centralna i Zapadna Azija su poznatije kao Bliski istok. Po istoj logici, istočna Azija se naziva Daleki istok. Svi ovi termini su zapadnocentrični, odražavajući evropsku geopolitiku. Oni su problematični termini jer izoluju i lioniziraju jednu tačku gledanja. Za narode Dalekog istoka, na primer, njihove teritorije i kulture nisu istočne niti daleko. Naprotiv, oni predstavljaju osnovnu bazu iz koje se svetska geografija zamišlja drugačije, zajedno sa sopstvenim kulturnim i sociopolitičkim predrasudama.
Prvo od ovih carstava je carstvo Kira Velikog, koji je osnovao višedržavno persijsko carstvo u 6. veku p.n.e. i zadržao kontrolu nad ogromnom teritorijom, koja je narasla da obuhvati (evropski) Balkan na zapadu i dolinu Inda na istoku. Ali imperije dolaze i odlaze, a kulture se transformišu u tom procesu. Veći deo Kirovog carstva je vekovima kasnije osvojio Aleksandar Veliki, za koga se zna da je gajio veliko divljenje prema Kiru. Aleksandrovo prisustvo u zapadnoj i centralnoj Aziji u 3.veku p.n.e. imao trajan uticaj na vizuelno predstavljanje u tim regionima i šire. Poznat kao helenizam, ovaj fenomen je doneo karakteristike grčke umetnosti — posebno njenu sintezu naturalizma i idealizma — u lokalne centre kulturne produkcije, gde su ih oponašali i transformisali.
Pojavljuje se islamska politička struktura poznata kao kalifat. Tipično za nove lidere koji žele da legitimišu političku
moć, kalifi iz 7. i 8. veka koristili su umetnost i arhitekturu da obeleže svoje prisustvo i oblikuju kulturni identitet svojih teritorija koje se šire. Upečatljiv primer je Velika džamija (Džamija petka) u Damasku u današnjoj Siriji — jedna od najstarijih na svetu i veća od bilo koje druge džamije izgrađene pre nje. Izgrađena pod pokroviteljstvom omejadskog halife al-Valida I (koji je vladao od 705. do 715.), džamija se nalazila na mestu gde se nekada nalazio hram posvećen sirijskom bogu, zatim rimski hram
posvećen Jupiteru, a kasnije crkva posvećena Jovanu Krstitelju.
Pošto se samo mesto smatralo svetim tokom toliko ranijih političkih i kulturnih režima, Velika džamija u Damasku donela je značajan prestiž kalifatu. Velika džamija ima tri minareta, svi iz različitih istorijskih perioda, i molitvenu salu po uzoru na ranohrišćanske bazilike. Zidovi su ukrašeni raskošnim mozaicima koji se pripisuju vizantijskim zanatlijama i možda ilustruju odlomke iz Kurana.
INDIJSKI KONTINENT
Južna i jugoistočna Azija, čine zemlje koje su geografski severno od Australije, južno od Kine i Japana i zapadno od Papue Nove Gvineje. Neke od poznatijih zemalja ove teritorije su Kambodža, Indonezija, Filipini, Vijetnam, i Tajland. Južna Azija, poznata i kao Indijski potkontinent, obuhvata subhimalajske zemlje Šri Lanku, Pakistan, Avganistan, Bangladeš, Nepal, Indiju, Butan i Maldive.
JUŽNA AZIJA
Južna Azija se često povezivala sa nejasnom i politički motivisanom kategorijom „Indija“, iz perspektive zapadnih sila Portugalije, Francuske, Nizozemske i Velike Britanije) koje su dominirale i kolonizovale delove regiona u različitim vremenskim periodima.
U drevnom regionu Gandara (današnji severozapadni Pakistan), ova ubedljiva fuzija bila je na delu, vekovima kasnije, u pobožnim slikama Bude. Ali ljudske predstave Bude nisu uvek bile norma. U stvari, na najranijim indijskim slikama tada nove religije, Budino prisustvo je naznačeno pomoću otisaka stopala ili praznog prostora ispod suncobrana. Gandhara tradicija je bila prva koja je razvila ljudske slike Bude. Kako je budizam dobijao sve značajnije pokroviteljstvo u Južnoj Aziji, pojavili su se i drugi stilovi, koji su označili prelaz sa narativnih na pobožne slike. Poznato kao zlatno doba, Carstvo Gupta na svom vrhuncu (319. do 543. n. e.) videlo je stvaranje idealnih slika Bude, koje su se širile Putem svile do Kine i šire.
JUGOISTOČNA AZIJA
Južno od Kine cvetalo je još jedno izuzetno društvo, društvo Kmera. Na teritoriji današnje Kambodže, Kmeri su osnovali hindu-budističko carstvo Angkor, koje je naraslo da vazalizira veći deo kopnene jugoistočne Azije, kao i delove južne Kine. Kulturno zlatno doba kmerskog carstva, koje datira iz 12. veka, dovelo je do izgradnje jednog od najvećih svetskih verskih spomenika Angkor Vata, koji zauzima preko 400 hektara u glavnom gradu Kmera Angkoru. Prvobitno posvećen hinduističkom bogu Višnuu, postepeno je postao budistički hram pošto su budizam prihvatili kmerski vladari, posebno kralj Džajavarman VII – jedan od najmoćnijih vođa carstva Angkor. Sa svojim brojnim hramovima koji mešaju hinduističku i budističku ikonografiju, Angkor je u svojoj spektakularnoj arhitekturi odražavao kreativnu napetost multikulturalnog carstva.
Kako su stare imperije konsolidovale svoju moć i pojavile se nove vladare i dinastije, ovaj period je doživeo neke od najistaknutijih izraza samomodiranja. Izmislio ga je istoričar umetnosti Stiven Grinblat u odnosu na zapadnu renesansu (posebno Englesku iz 16. veka), samo- modiranje je prikladan termin za opisivanje kulturnih procesa u Aziji otprilike u istom periodu. Samomodiranje je bio odgovor na borbu za moć sveta koji je sve bogatiji međukulturalnim susretima, u rasponu od vojnih tenzija i diplomatskih misija do komercijalne razmene duž Puta svile do kulturne i naučne saradnje.
MODERNO DOBA
Velike promene je doneo 19. vek u mnogim svetovima Azije. Do sredine 20. veka, društva su doživela prelomne transformacije. U Japanu, nakon ekspedicije američkog komodora Perija na „crni brod“ iz 1853. godine, koji je zahtevao „otvaranje“ Japana prema svetu i pobune 1868. koja je okončala Tokugava šogunat i obnovila carsku moć, umetnost je odrazila neviđeno proširenje stilova i strani uticaji, kao i imperijalne ambicije i rastući nacionalizam koji je kulminirao tokom Drugog svetskog rata. U Kini je pad dinastije Ćing 1912. označio kraj imperijalne istorije zemlje koja se protezala preko dve hiljade godina.
Dolazak republike, uspon Komunističke partije, učešće Kine u Prvom svetskom ratu i japanske agresije u Mandžuriji doveli su do učešća zemlje u Drugom svetskom ratu i kasnijeg uspostavljanja Narodne Republike na čelu sa Mao Cedungom. Kao odgovor na vekove autokratske i kolonijalne vladavine, komunizam je postao tačka okupljanja revolucionara u zemljama širom Azije, a svaka se oslanjala na manifest Karla Marksa, kao i na Oktobarsku revoluciju u Rusiji 1918. koju je predvodio Vladimir Lenjin.
TEKST: JOVAN MANOJLOVIĆ
Jovan Manojlović rođen je u Zaječaru gde je završio Ekonomsko-trgovinsku školu. Trenutno je student Novinarstva na Filozofskom fakultetu u Nišu.
