Na ovogodišnjem Mundijalu premijerni gol je postignut sa penala, što se dogodilo prvi put u istoriji Svetskih prvenstava. Na taj način je ekvadorski fudbaler Ener Valensija ispisao novu stranicu fudbalske istorije. Pravo je vreme da prelistamo i ostale strane, te rasvetlimo poprilično maglovit odgovor na pitanje kako je nastalo i kada je uvedeno jedno od najatraktivnijih fudbalskih pravila – čuveni penal.
OSNOVE
Moderna fudbalska igra počiva na 17 osnovnih pravila, propisanih od strane krovne fudbalske organizacije – FIFA i Međunarodne fudbalske asocijacije (IFAB). Pod rednim brojem 14 zaveden je čuveni jedanaesterac, penaltik, kreč, najstroža kazna ili jednostavno – penal.
Tragovi prvih zapisa o penalu kakav nam je danas poznat vode nas na kraj 19. veka. U to vreme je fudbalska igra bila sklona korekciji pravila, što je rezultiralo prvim uvođenjem regulative kojom je predviđen prekid igre u slučaju povrede pravila, 1872. godine. Bio je to indirektan udarac i dosuđivan je u slučaju kada bi protivnički igrač rukom ostvario kontakt sa loptom, na bilo kom delu terena.
Nakon dve godine ovo pravilo je prošireno i na svaki faul i ofsajd. Iste godine je doneta odluka da se fudbalske sudije pridruže utakmicama, kako bi se obezbedio viši stepen poštovanja pravila. Prethodno, kapiteni timova su imali obavezu da vode računa o poštovanju pravila od strane svojih saigrača. Međutim, sve veća konkurencija je dovela do veće potrebe za poštovanjem pravila i fer-pleja, te je tako došlo i do uvođenja penala kao kazne za prekršaje, 1891. godine, što predstavlja začetak ovog pravila koje danas dobro poznajemo.
IZUMITELJ PENALA
Istorija prepoznaje Vilijama Mekrama kao izumitelja penala. Mekram je bio irski preduzetnik i – golman, što predstavlja svojevrsni kuriozitet. Branio je za Milford Everton (današnji Armag Siti – Armagh City Football Club). Mekram je smatrao da bi trebalo strožije kažnjavati prekršaje u blizini gola, a njegov predlog o uvođenju penala kao kazne je naišao na podsmehe. Članovi odbora Međunarodne fudbalske asocijacije su vodili duge i opsežne rasprave, pre nego što je i zvanično doneta odluka o uvođenju najstrože kazne u fudbalu.
Sve dileme u vezi sa ustanovljavanjem penala kao pravila su otklonjene nakon sve većeg broja utakmica u kojima je dolazilo do nepravilnosti. Među najpoznatijim primerima se ističe utakmica škotskog kupa iz sezone 1890/1891, kada su se sastali Harts i Istočni Stirlingšir Tog 20. decembra 1890. godine, desni bek domaćih Džimi Adams je intervenisao kod svog gola tako što je rukom izbio loptu za koju se činilo da je prešla gol liniju. Za zvanični datum uvođenja ovog pravila uzima se 2. jun 1891. godine.
PRVI PENAL(I)
Samo četiri dana nakon uvođenja ovog pravila, Džejms Robertson – koji je bio sudija u finalu lokalnog kupa između Rojal Alberta i Erdrionijansa– dosudio je prvi penal na svetu. Igrač Rojal Alberta, Džejms MekLagedž, prvi je strelac gola iz penala. Pogodio je gol Erdrionijansa, na kome je stajao Džejms Konor. Rojal Albert je pobedio sa 2:0. Što se tiče ligaških takmičenja, prvi penal je dosuđen za ekipu Vulverhemptona protiv Akringtona, 14. septembra 1891.godine. Tada je Bili Hit postigao gol sa penala u meču koji su Vulvsi dobili sa 5:0, na stadionu Molino.
PENALI I MI
Kroz istoriju smo imali dosta prilika da se radujemo, ali i da tugujemo nakon šuteva sa beletačke. Neki od njih su poprimili status kultnih. Na reprezentativnom nivou, nismo imali sreće u Italiji, kada smo ispali od Argentine u četvrtfinalu Svetskog prvenstva. Osam godina kasnije, dogodila se čuvena Mijatovićeva prečka. Tada smo ostali bez plasmana u četvrtfinale, nakon što je Holandija pobedila 2:1 u regularnom toku. Nemanja Vidić je promašio penal u Sloveniji, kada smo propustili šansu da se plasiramo u baraž za Evropsko prvenstvo 2012. godine.
Najskorije, Aleksandar Mitrović je promašio penal protiv Škotske, u finalu baraža za plasman na Evropsko prvenstvo 2020. godine. Nakon penala smo pobedili Ameriku, u četvrtfinalu Svetskog prvenstva na Novom Zelandu 2015. godine, koje smo kasnije i osvojili. Vladimir Stojković je odbranio penal Lukasu Podolskom na Mundijalu u Africi 2010. godine, kada smo pobedili Nemačku 1:0.
Naši klubovi su neke od najvećih uspeha ostvarivali nakon penal serije. Prednjači Crvena zvezda, koja je pobedila Olimpik iz Marseja u finalu Lige šampiona (tadašnjeg Kupa evropskih šampiona). Darko Pančev je realizovao poslednji penal, čime je počelo veliko slavlje na stadionu Sveti Nikola u Bariju, 1991. godine. Fudaleri Partizana su se dva puta plasirali u Ligu šampiona nakon izvođenja jedanaesteraca. Prvi put u Njukaslu, odlučujućim golom Milivoja Ćirkovića 2003. godine, a drugi put u Briselu protiv Anderlehta 2010. godine, nakon tri promašaja domaćih igrača.
PENALI (NI)SU LUTRIJA
Iako postoji uvrežena mantra da je za realizaciju penala neophodan faktor sreće, naučna studija s kraja prve decenije 21. veka donela je nove uvide u načine izvođenja penala. Profesor Tim Kejbl, sa univerziteta Džon Moris u Liverpulu, sproveo je istraživanje ključnih elemenata šuta sa 11 metara. Prema njegovoj studiji, savršeni penal podrazumeva zalet igrača sa 5 metara udaljenosti od lopte, pod uglom od 20-30 stepeni iskosa. Brzina šuta bi trebalo da iznosi 104 kilometra na sat, a da njena trajektorija pređe gol-liniju pola metra od stative i isto toliko ispod prečke. U praksi, najsličnije tome je šutirao Stiven Džerard, jedan od najboljih penaldžija u istoriji Premijer lige. U karijeri je postigao 46 golova sa bele tačke, sa visokim procentom konverzije – 82%.
Bilo bi zanimljivo čuti šta na sve to ima da kaže Antonjin Panenka, strelac jednog od najpoznatijih golova sa penala u istoriji. U finalu Evropskog prvenstva 1976. godine, na beogradskoj Marakani, Čehoslovačka je pobedila Zapadnu Nemačku nakon boljeg izvođenja penala. Prvi put u istoriji ovog takmičenja je pobednik odlučen nakon penala. U regularnom delu je bilo 2:2. Pobedu Čehoslovačkoj donosi Panenka, čuvenim lobom sa bele tačke. Takav način izvođenja penala od tada nosi njegovo ime i predstavlja jedan od najatraktivnijih načina da se postigne gol sa penala.
TEKST: DANIJEL SAVIĆ
Danijel Savić je apsolvent Fakulteta savremenih umetnosti. Voli umetnost, jer asocira na slobodu. Zanimaju ga priče i fotografija i nada se da će ih objaviti jednog dana. I priče i fotografije. U idealnom svetu piše, režira i igra u filmovima.
