Raznoliki i šareni, katkad uzdignuti do ekstravagancije, vječno obnavljajući i neponovljivi oblici prirode, koji pod uticajem darežljive i plodne tropike doline Inda uspijevaju kao sumanuti, uzdižući se do majestetične hramolike kompozicije džungli i prašuma, kriju u svojim dubinama zametke jedne hiljadugodišnje, neprekinute civilizacije; ostatke jedne kulture ništa manje organske i čulne od te džungle i šikare, jednako neusiljene i nesputane, ali povinujući se istom svetom zakonu.
INDIJA KAO VIŠEHILJADITA KREACIJA
Starost Indije, odnosno civilizacije Hindusa, učenjaci, kao i njihovi savremeni potomci – istaknuti akademici, procenjuju na oko četiri do šest hiljada godina.
Ovaj nepregledni okean vremena, koliko god mali i beznačajan on bio za indijskog jogina sa njegovom kosmologijom, izrodio je ogromnu kulturu koju moramo, čak i u ovako fragmentarnom prikazivanju, posmatrati iz dva ključa: prvi je mnogobožački i strastveno pokretan, onaj hinduistički, uvezan u svaku poru društva i duše Indije; drugi je statičniji i kontemplativan – budistički, čije je prisustvo u zavičajnoj zemlji svedeno na zanemarljive razine, ali koji zbog toga nije ništa manje indijski.
Ind se, u kulturološkom smislu, tokom vjekova izlio i poplavio veći dio azijskog potkontinenta, tako da zaostavštinu njegovog duha pronalazimo na širokom pojasu od Mohendžo Daroa u Pakistanu do, na primjer, spomenika Borobudur u Indoneziji ili mahajanskih hramova u Japanu. Pomenuti spomenici kulture predstavljaju najznačajnija bogatstva ovih zemalja, a u sebi nose pečat koji je, bilo da pripada Hindu ili budističkoj tradiciji, nesumnjivo i autentično indijski.
INDIJSKI PRODOR KA ZAPADU
Još su zanimljiviji susreti sa interpretacijom indijske misli od strane Zapada, a pri tom ne mislimo na način na koji su joga i meditacija, zaobilaznim putem i posredstvom jednog preduzetničkog, kapitalističkog duha u svom, preko mjere pristojnosti skraćenom izdanju, našle put do svakodnevnice čovjeka na zapadu. Mislimo prije svega na postrevolucionarne mislioce devetnaestog stoljeća koji su se, zasićeni strogim filosofskim formalizmom s jedne, i religijskom dogmatikom s druge strane, pohrlili egzotičnoj nauci u susret, a u toj brzini zaboravili da je sagledaju u cjelini i, krajnje paradoksalno, napravili grešku mjereći je strogo evropskim mjerama.
Tako je rodonačelnik filosofskog pesimizma, Artur Šopenhauer, istočnjačku tradiciju ne bez izvjesnog oduševljenja proglasio ateističkom, a Fridrih Niče krstio imenom duhovne higijene, poričući joj status religije, njemu samom toliko mrzak.
Tek u dvadesetom stoljeću dobijamo cjelovitiji i precizniji prikaz nečega, što, po svemu sudeći, nikada ne može biti do kraja shvaćeno. Italijanski romansijer Alberto Moravija piše o sticanju određenog iskustva o Indiji: iskustva koje je, upravo zbog toga što je religiozno, predstavljeno kao suprotnost Evropi, a možda i naprisniji poznavalac Orijenta sa naših prostora, Čedomil Veljačić poriče svaku mogućnost tipično evropskog sagledavanja sveobuhvatnosti indijske misli.
Za Indijca je, veli Veljačić, vrijeme niti konačno i ograničeno, niti strogo vezano za ljudske ili čak božanske prilike; tamo, u nepreglednim cikličnim eonima sistemi svijetova nastaju i nestaju iz izmaglice, a „nebeski dvorovi božanstava pune se i prazne“. Tijela ovih božanstava, reprezentacija karmičkih nebeskih sila, u indijskoj skulpturi vrlo vješto prikazanih, lišeni su arhajske statičnosti; oni su uvijek u pokretu, u plesu, odražavajući jednu bizarnu razdraganost, tipično indijsku, pred neshvatljivim bezdanom vremena.
TEKST: PETAR ROCA
Petar Roca, poreklom iz Herceg Novog, diplomirani je orijentolog, laički gastronom i student Religiologije na post-diplomskim studijama Univerziteta u Beogradu. Otac nepriznatih disciplina semiotehnike i zuglačenja, monoteista i po opredeljenju književnog senzibiliteta: čarobnjakov šegrt.
