Od južnoslovenskih književnosti jedino je u hrvatskoj postojao pravi pokret moderne. Programski tekstovi zalažu se za preporod literature. Zaokret u kulturnom i društvenom životu je na pomolu. No, moderna time niti počinje, niti se završava. Pojaviće se jedan od najboljih predstavnika moderne uopšte – Antun Gustav Matoš. Pokretu nije predan, ali njegova dela opisuju novu, modernu poetiku.
ODLIKE EVROPSKE MODERNE
Preterano poverenje u pozitivizam i prirodne nauke izazivaju reakciju kod Evropljana. U evropskoj moderni ističe se individualnost i udubljivanje u čovekov unutrašnji svet. Zbog prezasićenosti kulturom, u evropskim pesmama naglašena je nota pesimizma.
KULTURNE PRILIKE U HRVATSKOJ
Kulturne prilike u Hrvatskoj su gotovo potpuno suprotne od onih u Evropi. Moderna se javlja kao reakcija na te društvene orijentacije. Austrija i Mađarska su često dovodile Hrvatsku u nepovoljni položaj – društveni, politički i ekonomski. Osećanje bezizlaznosti, nepoverenje u društvo i okretanje individui javili su se u Hrvatskoj kao odgovor na neljubazne sukobe.
ZAČETNIK HRVATSKE MODERNE PESME
Ova vrsta poezije je ispoljavala nove melodijske i ritmičke strukture. Otkrivala je novu dikciju, nove slike, simbole i metafore. Začetnik hrvatske moderne pesme bio je Antun Gustav Matoš.
U jesen 1893. godine, Matoš je bio mobilisan, ali je već na proleće sledeće godine dezertirao. Kada je kao vojni begunac uhvaćen, dospeo je u Petrovaradinsku tvrđavu. Pobegao je i sklonio se u Beograd kao mladi hrvatski pisac i emigrant.
MATOŠ NAĐE U SRBIJI DRUGO OGNJIŠTE – V. GLIGORIĆ
Matoš je u ljudima pronašao srodne duše. U onima koji su, kao i on, strasno voleli život – njegove dane i njegove noći. Našao je srodne duše koje su ispovedale, kao i on, svoje misli, emocije i doživljaje. Bili su zaljubljeni u svoj narod, voleli su pesmu i usmeno pripovedanje.
SABRANA DELA U DVADESET TOMOVA
Tih dvadeset svezaka prava su riznica umetnosti i duha. Stih je nadahnut pesničkim slikama i vizijama. Ovo delo je čitanka visoke imaginacije, imigracije i beskompromisne snage u izrazu. Kritičari su ovo delo nazvali enciklopedijom ideja i misli o svemu.
OSNOVNI ZAHTEV
Bitku protiv gluposti, u hrvatskoj književnosti, započeo je upravo Matoš. Njegov osnovni zahtev bio je da delo mora biti estetski savršeno. Delo mora delovati svojom lepotom, a ne idejom – mora postojati usklađenost forme i sadržine. Neprestano je naglašavao značaj domaćeg tla i narodne kulture za razvoj umetnosti.
MAJSTOR KRATKIH FORMI
U poeziji, Matoš je majstor kratkih formi. Pesnikova dela se iskazuju kroz kratke impresije i skicirane pejzaže. Matoš je označio novu fazu hrvatskog pesništva. U njegovoj poeziji jezik se mora osposobiti da iskaže neiskazivo. Takva poezija izbegava sve što je materijalno i jasno. Nova peozija se mora slikati, a pesnik je onaj ko zna reći ono što se sluti, a ne izriče.
NEOBIČNE TEME PUNE JAKIH SIMBOLA
Matoš voli neobične i bizarne teme. Pesnik upotrebljava jake simbole i romantičarske konstrukcije. U poetskim sadržajima koristi anegdote i isečke iz stvarnog života. Pleni živ, slikovit, života pun jezik. Matoš sugeriše i nagoveštava, delimično otkriva tajne – čitalac mora biti pažljiv.
SONET SRODNOSTI
U sonetu Srodnosti, Matoš se programski izjašnjava za taj viši život. Pesnik gradi sinestetičke figure: Đurđic zvoni bijele psalme, a miris cvijeća kao glazba budi slutnju. Ne krije se uticaj bodlerovske simbolističke poezije, već pravi pejzaži prerastaju u simbole unutrašnjih osećanja. Matoš se od svih izvdvaja po svojoj muzikalnosti stiha.
PUT DO IDEALA LEPOTE I HARMONIJE
Matošev ogroman opus deluje fragmentarno. On je osetljivi seizmograf koji precizno beleži sve oscilacije vlastitog duha. S druge strane, njegov rad je usredsređen ka jednom cilju. Taj cilj je uzdići umetnost reči ka idealu lepote i harmonije.
Antun Gustav Matoš uspeo je poeziju ispuniti višim životom – onim koji može progovoriti samo kroz umetničko delo.
TEKST: NEVENA NIKOLIĆ
Nevena Nikolić je studentkinja Fakulteta za medije i komunikacije u Beogradu. Njena interesovanja su raspodeljena na više oblasti, a neke od njih su filozofija, književnost, kulturni razvitak u stranim državama, kao i teme vezane za mentalno zdravlje i brigu o sebi. Radoznala pesnikinja, na egzistencionalnom putu umetnosti, traga za istinom među razrešenim temama.
