Heterodoksija je termin grčkog porijekla i u najširem smislu označava odstupanje i protivljenje nekom ustaljenom i zvaničnom mišljenju ili dogmi. To znači da je termin heterodoksija suprotan pojmu ortodoksija koji označava upravo ta prihvaćena i priznata mišljenja i stavove.
POJAM HETERODOKSIJA
Mada se u širem ili prenesenom značenju pojam heterodoksije koristi u različitim oblastima, on je prije svega vezan za religiju i to hrišćanstvo. U tom smislu, sinonimi za heterodoksiju bili bi i pojmovi jeres, heres ili hereza. Dok je ortodoksija pravovjerje, dakle, crkveno vjerovanje, heterodoksija je krivovjerje i podrazumijeva ona gledišta koja se kose sa izvornim hrišćanskim. Česta je podjela na formalnu i materijalnu jeres. Prva predstavlja svojevoljno protivljenje i odstupanje od norme, dok je druga nesvejesno pristajanje na pogrešnu vjeru. Treba razlikovati pojmove šizme, blasfemije i apostazije od hereze. Prvi označava crkveni raskol, drugi nepoštovanje vjerskih kanona i vjere uopšte, a treći odstupanje od vlasitite vjere.
HETERODOKSIJA I VERA
Iako se ovaj termin najčešće veže za hrišćanstvo tj. odnosi se na učenja koja se ne poklapaju sa pravilima uspostavljenim na Ekumenskim ili Vaseljenskim saborima, pronalazimo ga i u islamu i u judaizmu. Tako se suniti i šiiti u islamu međusobno optužuju za jeres, a u judaizmu heterodoksni su samaritanizam, karaizam pa i samo hrišćanstvo. Neki od najznačajnijih jeretičkih pokreta kroz istoriju hrišćanstva bili su: gnosticizam, manihejizam, bogumili itd.
PERIOD SREDNJEG VEKA
S obzirom na to da su drugačija mišljenja poticala najčešće iz filozofije, nauke i politike, crkva je najčešće jereticima proglašavala predstavnike ovih oblasti. Posebno je rigorozan bio period srednjeg vijeka, kada su jeretici ubijani i to su ih najčešće spaljivali na lomači. Katolička crkva je oformila inkviziciju čiji zadatak je bio da istražuje i kažnjava jeretike i jeretičke pokrete. Kasnije, kada je uticaj crkve oslabio, jeretici nisu ubijani, ali su često bili obilježeni i izopšteni iz društvenih tokova. Neke od znamenitih ličnosti koje su proglašene jereticima bili su: Jan Hus, Jovanka Orleanka, Đordano Bruno, Blez Paskal, a kasnije i Baruh Spinoza, Lesing i Tolstoj.
POKRET BOGUMILA
Na našim prostorima, do danas je najznačajniji ostao pokret bogumila. Oni su širenje svojih učenja započeli u Bugarskoj i Makedoniji, da bi se kasnije proširili na Rašku i Bosnu. Nakon što ih je Stefan Nemanja protjerao, utočište su pronašlu u Bosni. Tu su oformili Crkvu bosansku koja je imala podršku Kulina bana. Pokret je imao jak uticaj sve do turskih osvajanja.
TEKST: BRANKA TODORVIĆ
Branka Todorović rođena je 1998. godine u Doboju, u Bosni i Hercegovini. Studentkinja je master studija komparativne književnosti na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu. Njena glavna interesovanja su književnost, film i hispanska kultura. Objavljuje kritiku i eseje u književnoj periodici.
