Drugi svetski rat sa sobom je doneo mnoge promene koje su svakako zahvatile i književnost. Iz modernizma se razvio postmodernizam, koji se javio šezdesetih godina prošlog veka. Kao književna epoha iznedrio je mnoge čuvene pisce. Jedan od njih je i najuticajniji turski pisac i dobitnik Nobelove nagrade za književnost, Orhan Pamuk.
KAKO JE SVE POČELO?
Orhan Pamuk rođen je u Istanbulu 1952. godine. Još od dečačkih dana bio je sklon knjigama, pa i pored insistiranja njegovih roditelja da završi arhitekturu, ipak se opredelio za žurnalistiku. Kao poštovalac svačijeg mišljenja, zalagao se za ljudska prava. Smatra se čovekom koji je povezao različite ljude i tradicije i napravio most između hrišćanskog zapada i muslimanskog istoka. Istok i Zapad, kao dva glavna suparništva su se u njegovim delima prožimali i neprestano sukobljavali.
Zovem se Crveno, roman koji je Pamuka postavio na svetski tron, objavljen je 1998. godine. Pamuk je verovao da je baš umetnost pravo mesto za izražavanje različitog. Tako, u svom delu, Istok je predstavio na potpuno originalan način. Aspekt koji razdvaja Istok i Zapad predstavljen je kroz različita mišljenja umetnika iluminacija i minijatura o slikarstvu.
POČETAK MINIJATURE
Minijatura, sama po sebi, počela je da se razvija još u 13. veku. Postaje deo slikarstva koji se može nazvati i najuzbudljivijom granom muslimanske umetnosti. U hrišćanskoj Evropi vladao je drugačiji oblik umetnosti – portreti. Izrada portreta u islamu shvatana je kao bezverje i takva vrsta umetnosti bila je strogo zabranjena. U romanu je oslikan sukob oko evropskih slikarskih tehnika i islamskih umetnika što dovodi do ubistva. Misterije oko ubistva roman približavaju detektivskom, pa se uz to može definisati i kao istorijski, ljubavni, filozofski i teološki.
RADNJA ROMANA
Radnja smeštena je u Istanbul, pred kraj 16. veka. Otpočinje obavljanjem priprema za obeležavanje hiljadugodišnje hidžre i to iluminacijom knjige za sultana Murata III. Ta knjiga treba da sadrži njegov portret na evropski način, pa stoga on angažuje najbolje minijaturiste. Oni se sukobljavaju oko različitih slikarskih postupaka što rezultira smrću dvojice od njih. Međutim, Zapad odnosi pobedu nad Istokom pa je kroz iščezavanje minijature metaforički prikazano umiranje jedne osmanske baštine.
STRUKTURA ROMANA
Element koji je najkarakterističniji u romanu je svakako njegova struktura. Sadrži pedeset devet poglavlja, koja se stapaju u jednu celinu. Javlja se višeglasje jer svi likovi govore iz svoje perspektive. Nežive stvari poput novčića i crvene boje takođe imaju svoju priču, čak nas i mrtvi junaci upućuju u dešavanja iz njihove perspektive.
DA LI LJUBAV POBEĐUJE SVE?
Pamuk oslikava i ljubav između dva lika, Šekure i Crnog. Ljubav biva prekinuta odlaskom Crnog u Persiju, ali se ipak nastavlja njegovim povratkom u Istanbul. Na kraju smo svedoci da ljubav može pobediti sve, počev od ubistva i optužbi, pa sve do položaja islamske žene u braku. Pored ljubavi, javlja se i jedan karakterističan autobiografski detalj iz života pisca. Vidljivo je odsustvovanje očinske figure i nadmetanje Ševketa i Orhana, Šekurinih sinova, koji se kroz čitav roman bore za naklonost svoje majke.
SIMBOLIKA CRVENE BOJE
Kao što i sam naslov upućuje, crvena boja se javlja kao najdominantnija. Nastanak crvene boje vezuje se baš za majstore minijatura. Majstor je napravio kafu u koju je dodao crveni prah. Samo ispijanje kafe je jedna od najznačajnijih karakteristika Osmanlija, pa pravljenje kafe uz pomoć crvene boje nije slučajno. Crvena boja je takođe i boja ljubavi koja se rasplamsala između dva lika ali predstavlja i ljubav prema minijaturi. To je i boja krvi onih koju su vekovima ratovali, ali može da bude i boja krvi ubijenih slikara.
UŽIVITE SE U ROMAN
Pamuk je model pisca koji kroz čitavo delo angažuje i samog čitaoca, navodeći nas da zajedno sa junacima rešavamo misteriozna ubistva. On obogaćuje našu svest različitim istorijskim detaljima o osmanskoj prošlosti, daje nam prikaz jedne umetnosti i pritom povezuje dve različite kulture. Parafraza stiha iz Kurana Moji su i Istok i Zapad može se doživeti i kao osnova za tumačenje romana, ali i kao analiza ličnosti samog Orhana Pamuka.
TEKST: JELENA RADOVANOVIĆ
Jelena smatra da je skromnost najveća vrlina. Inspiraciju pronalazi u muzici, slikarstvu i detektivskim romanima.
