Život Ivana Meštrovića predstavljao je avanturu započetu na balkanskom buretu baruta. Pomalo svačiji, Meštrović je svoje ime, ideje i radove figurativno i bukvalno uklesao u istoriju. Stvarao je za druge, ne sluteći da će upravo njegova dela stajati kao spomenici jednom od najvećih evropskih umetnika XX veka. Njegove skulpture i stvaralački opus još uvek izazivaju pažnju gde god da je prosuo malo svoje magije.
DETINJSTVO I POČECI
Meštrović je rođen 1883. godine u gradiću Vrpolje, u Slavoniji (teritorija današnje Hrvatske), koja je u to vreme pripadala Austrougarskoj. Detinjstvo je proveo u selu Otavice u blizini Drniša, gde su živeli njegovi roditelji. Skromna katolička porodica je pružila osnovne postulate religioznosti koje će Meštrovića kasnije usmeriti u njegovom radu. Dok je privređivao svom domaćinstvu, Meštrović je dolazio u dodir sa narodnim pesmama i epskom poezijom. Čitao je Bibliju i Tolstoja, što je doprinelo da ovaj umetnik ostane upamćen kao jedan od najvećih vajara i arhitekti religioznih motiva čitavog XX veka.
Put do velikih svetskih galerija, Meštrović je započeo kao šegrt u kamenorezačkoj radnji Harolda Bilinića u Splitu. Znamenitosti ovog grada su poslužile kao izvor nadahnuća za šesnaestogodišnjeg Meštrovića, a dodatno usmerenje je imao od strane Bilinićeve supruge, koja je bila profesorka u srednjoj školi. Njegov talenat je prevazišao splitske monumentalnosti i vodio ga do Beča, gde je upisao umetničke studije. To je poslužilo kao prilika da Meštrović izbrusi svoj talenat i svetu predstavi sebe i svoja dela u punom sjaju.
PRVE IZLOŽBE I NAGRADE
Upravo je u Beču, nakon završetka studija, Meštrović održao svoju prvu izložbu, 1905. godine. To je otvorilo vrata velikim evropskim gradovima, koji kao da su bili suđeni Meštroviću, gde je izlagao čak i tokom ratnih godina. Tri godine nakon prve izložbe se seli u evropsku prestonicu kulture – Pariz, a u Beograd 1911. godine. Nakon glavnog grada, obreo se u Rimu, a u svim ovim gradovima je izlagao svoja dela. U večnom gradu je ovenčan prvom nagradom za Vidovdanski hram, na kome je Meštrović radio čitavog života, ali ovaj projekat nikada nije realizovan do kraja. Motive za Vidovdanski hram, koji je trebalo da bude spomen-mauzolej, Meštrović je pronašao u epskim pesmama Kosovskog ciklusa.
Pomenute pesme su poslužile i kao inspiracija za izradu skulptura u čast istaknutih junaka ovog ciklusa – Marka Kraljevića, Miloša Obilića, kneza Lazara i drugih. Nekoliko skulptura je izloženo u kruševačkom Narodnom muzeju i Narodnom muzeju u Beogradu, u čijem hodniku se nalaze i karijatide Vidovdanskog hrama. Deo ovog kompleksa je i skulptura Anđeo smrti, koja se nalazi na Kalemegdanu.
POBEDNIK
Nakon skulptura koje je Meštrović uradio inspirisan Kosovskim ciklusom, na red je došao i idejni projekat spomenika Pobednik, 1913. godine. Međutim, početak Prvog svetskog rata je obustavio radove, Meštrović je morao da napusti Beograd, a spomenik je ostao u Češkoj, gde je bio otpremljen na livenje. Ratna previranja, te potonji imperativ oporavka države uticao je da ideja o ovom spomeniku padne u zaborav. Tek nakon 15 godina dolazi do postavljanja spomenika koji je urađen kao simbol pobede u Prvom balkanskom ratu. Otkriven je 7. oktobra 1928. godine, deset godina nakon proboja Solunskog fronta.
SPOMENIK ZAHVALNOSTI FRANCUSKOJ
Beogradska tvrđava predstavlja pravu riznicu dela Ivana Meštrovića. Dve godine nakon otkrivanja Pobednika, svečano je otkriven još jedan Meštrovićev spomenik koji je izložen na Kalemegdanu. Dvanaest godina nakon završetka Prvog svetskog rata, 11. novembra 1930. godine, svetlost dana je ugledao i Spomenik zahvalnosti Francuskoj. Skulptura žene koja drži mač je izlivena u bronzi, a ukazuje na pomoć koju je Francuska pružila Srbiji u toku ratnog savezništva. Prijateljstvo dva naroda je dodatno istaknuto prikazom reljefa žene koja sedi, koja simboliše Sorbonu i prosvetnu pomoć koju su imali studenti sa naših prostora. Sa druge strane su predstavljeni srpski i francuski vojnici, u spomen proboja Solunskog fronta.
SPOMENIK NEZNANOM JUNAKU
Karijatide su bile česte pojave u Meštrovićevim zdanjima. Na Avali su istaknute u čast majkama stradalih vojnika, znanih i neznanih junaka. Nakon brojnih kritika sa kojima se Meštrović suočavao, uspeo je da svojim radovima opravda poverenje koje su mu ukazivali. Nakon što je 1921. godine iskopan grob na Avali i utvrđeno da se radi o srpskom vojniku koji je poginuo u povlačenju u toku Prvog svetskog rata, Meštroviću je poveren i ovaj arhitektonski poduhvat. U leto 1934. godine započinje gradnja još jednog spomenika čija će monumentalnost sve više rasti tokom vremena. Spomenik je otkriven 1938. godine.
MOTIVI
Meštrović se profilisao i kao umetnik koji je inspiraciju pronalazio u religioznim motivima. Stvarao je pod uticajem gotske i vizantijske arhitekture. Motivi njegovih radova su nalazili korene i u umetnosti antičke Grčke, koju je Meštrović proučavao. Najpoznatiji njegovi radovi iz ratnog perioda predstavljaju skulpture Raspeće veliko (1916) i Madona (1917). Nakon Drugog svetskog rata, Meštrović je uradio i četiri skulpture u glini, kao uspomenu na svoju decu – Martu i Tvrtka, koji su umrli mladi. Tokom svih faza njegovog stvaralaštva, primetan je odnos prema smrti i zagrobnom životu. Čak je sagradio i svoj mauzolej, nedaleko od rodne kuće u Otavicama. Umro je 16. januara 1962. godine u Americi.
TEKST: DANIJEL SAVIĆ
Danijel Savić je apsolvent Fakulteta savremenih umetnosti. Voli umetnost, jer asocira na slobodu. Zanimaju ga priče i fotografija i nada se da će ih objaviti jednog dana. I priče i fotografije. U idealnom svetu piše, režira i igra u filmovima.