Kambrijumska eksplozija popularne muzike, koja je početkom dvadesetog stoljeća pogodila Sjedinjene Američke Države prije svih, valjda zbog internacionalne prirode ove zemlje, sastojala se u stvaranju velikog broja novih i specifičnih muzičkih pravaca poput džeza, rok en rola, kantrija, fanka, soula i mnogih drugih. Nijedan od ovih „novih“ stilova, međutim, ne dijeli tu dalekosežnost i dubinu uticaja, niti se na sličan način projavljuje kroz motive i teme gotovo svih ostalih žanrova kao što to neosporno čini bluz.
RADNIČKE PJESME AFRIČKIH ROBOVA
Iako je svoj konačni, da izbjegnemo nemilu riječ komercijalni oblik bluz ostvario krajem devetnaestog i početkom dvadesetog vijeka, sa muzičkom afirmacijom velikana sa područja delte Misisipija kao što su Čarli Paton, Edi San Haus i Robert Džonson. Korjeni ovog žanra mogu se pratiti do sedamnaestog, pa čak i šesnaestog vijeka i epohe imperijalizma i prekomorske trgovine robovima, da bi se zatim izgubili u magli još dalje i nejasnije prošlosti.
Robovi koji su, u hiljadama, prevoženi brodovima iz zemalja zapadne Afrike, preko Atlantika ka Novom svijetu, nosioci su specifičnih kulturoloških matrica čiji je bluz samo jedan, iako po mnogo čemu najznačajniji dio, a koje će se tokom sljedećih vjekova izdefinisati kao afro-američka tradicija. Iscrpljujući robovski rad u polju ovi su ljudi olakšavali takozvanim poljskim pjesmama koje su izražavale sav bol i neminovnost teškoga položaja, stvarajući tradiciju koja je lebdjela negdje na sredini između jedne bolesne ergonomije i estetike mučeništva.
Nakon razrješenja američkog građanskog rata i prividnog ukidanja ropstva, položaj Afroamerikanaca u južnim državama SAD-a jedva da je postao išta bolji. Veliki broj tamnoputih stanovnika američkog juga i dalje je radio teške poslove u polju, živio na ivici gladovanja a utjehu nalazio ili u crkvi ili u jeftinim radničkim kafanama. Bluz, iako u mnogim, naročito vokalnim aspektima, sličan svom uzvišenom srodniku – gospelu, proglašen je profanom, đavoljom muzikom; svetovne teme koje su, u poznato jednostavnoj muzičkoj formi, i uz sklonost ka improvizaciji, često uključivale tradicionalne motive raskalašnog života.
PUTOVANJE NA SJEVER
Uprkos, ili možda zahvaljujući tome, moderni nasljednici radničkih pjesama počeli su da napuštaju okvire isključivo afro-američke publike, a interesovanje koje za njih raste i otvaranje novog velikog tržišta simbolizuje migracija velikog broja muzičara ka liberalnijem sjeveru zemlje. Među najznačajnijima našli su se svojevrsni muzički revolucionari poput Madija Votersa, Haulin Vulfa i Vilija Diksona, a odredište sudbonosnog putovanja bio je grad Čikago. Tek je u ovoj metropoli počeo stvarni uspon bluza, odnosno njegovo prvo, a vjerovatno i posljednje pravo zlatno doba.
Sliku usamljenog muzičara sa gitarom i usnom harmonikom zamijenjuju veliki bendovi, električne gitare i kontrabasovi, ali i elegantna odijela, skupi automobili, kvalitetniji alkohol i, što je najvažnije, sve „bijelja“ publika. Ubrzo nakon „pokoravanja“ američkog sjevrera, počeo je i kulturni pohod na Evropu. Bluz muzičara iz Čikaga i Misisipija imali su presudni uticaj na imena kao što su Rolingstonsi, Erik Klepton, Džimi Hendriks i mnogi, mnogi drugi, čija su imena sinonimi za brojne žanrove i stilove koji će se, u narednim decenijama, rapidno razgranati iz jednostavnog bluz korjena.
POVRATAK AFRICI
Brojni znalački potkovani ljubitelji bluz žanra, koji su ukus izgradili na jakim temeljima popularnih evropskih i američkih rok i bluz bendova, kao i njihovim skromnijim ali legendarnim prethodnicima, ostaju zatečeni kada, upoznajući se sa zvucima zapadne Afrike, nailaze na nepresušan izvor muzičkih sličnosti, i gotovo identičnu muzičku osnovu. Ove sličnosti vrlo lijepo dolaze do izražaja u albumu Talking Timbuktu iz 1994. godine koji nastaje kao plod saradnje kalifornijskog bluz gitariste i istraživača muzike Raja Kudera i legende zapadnoafričke gitare Alija Farke Turea.
Urođena ritmičnost, mali broj akorda, slobodne improvizacije u pentatonskoj skali, ali prije svega specifičan i prepoznatljiv ton, koji kao da ne umije da se odluči između jada i očaja u koji svakoga momenta prijeti da se surva i neke neodređene, praotačke vedrine, kojoj nikakve poteškoće života, glad ili ropstvo ne mogu oduzeti ni trunku snage.
TEKST: PETAR ROCA
Petar Roca, poreklom iz Herceg Novog, diplomirani je orijentolog, laički gastronom i student Religiologije na post-diplomskim studijama Univerziteta u Beogradu. Otac nepriznatih disciplina semiotehnike i zuglačenja, monoteista i po opredeljenju književnog senzibiliteta: čarobnjakov šegrt.
